Temat: Yiquan - swobodne shi li
Uzupełnienie, pomagające zrozumieć o co chodzi może stanowić poniższy artykuł:
KOORDYNACYJNE ZDOLNOŚCI MOTORYCZNE I TRENING MENTALNY
Esencja sztuki walki YIQUAN
Koordynacyjne zdolności motoryczne
Na wyniki osiągane w różnych dyscyplinach sportu składają się:
- zdolności motoryczne,
- specyficzne dla danej dyscypliny umiejętności techniczne.
Zdolności motoryczne dzielimy na:
- kondycyjne (inaczej energetyczne, głównie: siła, wytrzymałość, szybkość),
- koordynacyjne (inaczej informacyjne),
- kompleksowe (złożenie zdolności kondycyjnych i koordynacyjnych),
- psychiczne (temperament, motywacja, odwaga)
Zdolności koordynacyjne związane są z funkcjami sterowania i regulowania ruchu przez układ nerwowy. Warunkują one możliwość precyzyjnego wykonywania zadań złożonych pod względem stosunków czasowo-przestrzenno-dynamicznych. Obejmują one głównie zdolności:
- orientacji przestrzenno-czasowej,
- koordynacji wzrokowo-ruchowej,
- kinestetycznego różnicowana ruchu,
- zachowania równowagi w warunkach statycznych i dynamicznych,
- rytmizacji ruchów,
- symetryzacji ruchów,
- wyrazistości (ekspresji) ruchów,
- łączenia (sprzężenia) ruchów,
- rozluźniania mięśni,
- współpracy (kooperacji),
- antycypacji,
- przejawiania szybkiej reakcji,
- dostosowania się do zmienionej, często nieoczekiwanej sytuacji,
- przestawiania się na inne działanie.
Trening zdolności koordynacyjnych obejmuje w dużej mierze ćwiczenia w pozycjach i sytuacjach nietypowych w stosunku do podstawowej techniki ruchu w określonej dyscyplinie, wymuszających zmienność dynamicznych, czasowych i przestrzennych parametrów ruchu.
Poziom koordynacyjnych zdolności motorycznych w istotnym stopniu wpływa na szybkość i powodzenie nabywania umiejętności technicznych, a także na plastyczność nawyków ruchowych. Ta plastyczność, czyli zdolność do przystosowania i przekształcania odpowiednio do zaistniałych warunków jest niezwykle istotna w przypadku sportów o tak zwanej otwartej strukturze ruchu, do których zaliczają się sporty walki.
Trening ideomotoryczny
Trening mentalny jest dziś szeroko wykorzystywany w sporcie wyczynowym. W zakresie zdolności psychicznych poprawia on umiejętność koncentracji uwagi i radzenia sobie z czynnikami zakłócającymi, pozwala zwiększyć motywację i poczucie pewności siebie, umożliwia skuteczne radzenia sobie ze stresem.
Z kolei część treningu mentalnego, określana jako trening ideomotoryczny (także wyobrażeniowy, wizualizacyjny, imitacyjny) wykorzystywana jest natomiast głównie w celu przyspieszenia nabywania umiejętności technicznych i ich doskonalenia. Efektem treningu wyobrażeniowego jest efektywniejsze torowanie połączeń nerwowych, dzięki którym odbieramy sygnały, analizujemy i wysyłamy sygnały (komendy) do ciała, aby odpowiednio zareagowało.
W treningu ideomotorycznym w sporcie największe znaczenie mają 2 kanały zmysłowe:
- zmysł obrazu przestrzennego,
- zmysł kinestetyczny.
Powszechne od dłuższego czasu jest wykorzystanie przestrzennego wyobrażenia czynności. Stosuje się zarówno wyobrażenie z punktu widzenia wykonującego czynność, jak i z zewnątrz – jakby patrząc na wyobrażoną osobę, która wykonuje daną czynność. Dzięki wykorzystaniu obydwu perspektyw tworzy się więcej śladów pamięciowych w mózgu. Skuteczne jest także obserwowanie prawidłowych wykonań czynności – także wówczas aktywizowane są te same grupy neuronów.
Natomiast metody pracy z wyobrażeniami odwołującymi się do wrażeń kinestetycznych zaczęto świadomie stosować w nowoczesnym sporcie nieco później. Główne znaczenie ma tutaj propriocepcja – czucie głębokie, oparte na zespole receptorów, które rozmieszczone są w mięśniach, torebkach stawowych, więzadłach, ścięgnach, okostnej. By móc skutecznie pracować z wyobrażeniami wrażeń kinestetycznych niezbędne jest uwrażliwienie na te wrażenia, rozwinięcie umiejętności ich budzenia i odświeżania.
Dla różnych dyscyplin sportowych właściwe są różne specyficzne wrażenia lub kompleksy wrażeń. Np. w szermierce mówi się o czuciu broni, w pływaniu o czuciu wody, w walce wręcz o czuciu przeciwnika itp. Są to odczucia subiektywne, rozwijane przez zawodnika w trakcie procesu doskonalenia umiejętności, które trudno opisać komuś, kto nie trenuje danej dyscypliny.
Im więcej zmysłów zaangażujemy w trening tym mocniejsze wyobrażenie możemy wywołać, i osiągnąć w rezultacie lepsze efekty. Stąd poza zmysłem przestrzenno-wizualnym i kinestetycznym, dotykiem (eksteroreceptory), angażuje się zwykle także słuch, a nawet węch i smak. Np. wrażenia zapachu i smaku wody wykorzystywane są w treningu wyobrażeniowym pływaków.
Równocześnie, by lepiej zaktywizować jakiś kanał percepcji, korzystne może być czasem odcięcie innych. Np. zamknięcie oczu pomaga w skupieniu się na czuciu mięśniowym – propriocepcyjnym.
Wyobrażenia pozwalają doskonalić umiejętności, równocześnie rozwija się wrażliwość na wrażenia, a wyobrażenia ulegają stopniowemu wzbogaceniu – zachodzi tutaj sprzężenie zwrotne.
Chińskie sztuki walki i YIQUAN
Wokół tradycyjnych chińskich sztuki walki narosło wiele nieporozumień, wynikających w dużej mierze z trudności w prawidłowej interpretacji klasycznych chińskich pojęć i teorii, szczególnie w sytuacji braku kontaktu bezpośrednio z nauczycielem, który wie i potrafi przekazać, co się w praktyce za trudnymi często do zrozumienia tradycyjnymi koncepcjami kryje.
W latach 20. XX wieku Wang Xiangzhai (1885 – 1963) – słynny mistrz xingyiquan – jednego z klasycznych systemów zaliczanych do tzw. wewnętrznej rodziny - neijia rozpoczął proces jego unowocześnienia, szczególnie zmierzając w kierunku wypracowania bardziej naukowej teorii, co wiązało się też z modyfikacjami w zakresie treningu. Nowy system stał się znany pod nazwami yiquan oraz dachengquan. Uczniowie Wanga, na czele z Yao Zongxunem (1917-1985), kontynuowali dzieło. Także obecni przedstawiciele yiquan starają się nadal rozwijać ten system oraz jego teorię.
Specyfika YIQUAN
W yiquan dąży się równocześnie do zachowania wartościowego praktycznego dziedzictwa tradycyjnych chińskich sztuk walki oraz do jak największej spójności wykorzystywanych koncepcji ze współczesnymi teoriami naukowymi. Równocześnie tam, gdzie brak jest jeszcze możliwości wykorzystania do opisu pewnych rzeczy odpowiedniego aparatu powszechnie przyjętych pojęć naukowych, stosowane są specyficzne wypracowane przez praktyków pojęcia wewnątrzsystemowe, wciąż trochę trudne do zrozumienia dla ludzi nie zaangażowanych bezpośrednio w trening yiquan.
Wiedza jest jednak czymś, co podlega nieustannemu rozwojowi. Coraz więcej zagadnień podobnych do tych, którymi zajmowali się od pewnego czasu przedstawiciele yiquan, znajduje się w obszarze badań współczesnej nauki o sporcie. Coraz częściej hermetyczny język, zrozumiały tylko dla przedstawicieli systemu, zamienić można na przystępny dla każdego współczesnego trenera i instruktora sportu.
Opracowanie to rozpocząłem od przypomnienia podstawowych pojęć dotyczących koordynacyjnych zdolności motorycznych oraz treningu ideomotorycznego, gdyż są to jedne z najistotniejszych zagadnień w yiquan, chociaż przez chińskich przedstawicieli yiquan nieco inaczej wyrażane.
Oczywiście nie ma wątpliwości, że yiquan bazuje na wykorzystaniu pracy mentalnej w treningu. Używa się pojęć yinian huodong – aktywność mentalna, jiajie, xiangxiang lub shexiang – wyobrażenia. Mówi się o odczuciach, wrażeniach – ganjue. Sama nazwa yiquan wskazuje na wagę sfery mentalnej w tym systemie. Yi, to umysł, myśl, idea, intencja. Quan, to pięść – jest to ogólne określenie sztuki walki.
Mimo że w teoriach chińskich mistrzów yiquan nie pojawia się jak dotąd wyraźne odniesienie do współczesnej koncepcji koordynacyjnych zdolności motorycznych, w trakcie nauczania faktycznie poruszają oni znaczenie wszystkich poszczególnych zdolności koordynacyjnych, o których była mowa w pierwszej części tekstu.
Podstawowym pojęciem yiquan jest hunyuanli – co tłumaczymy zwykle jako: zunifikowana siła. Faktycznie w pojęciu tym kryje się cały kompleks umiejętności technicznych i zdolności motorycznych doskonalonych w procesie treningowym tego systemu. Równocześnie chodzi tutaj o specyficzne odczucie – czucie ciała, ruchu, siły, także w interakcji z otoczeniem (przeciwnikiem w walce). Z punktu widzenia adepta istotne jest, żeby traktować to jako pewną jedność, jedno odczucie – dzięki temu osiąga się subiektywne poczucie prostoty, dające większą pewność i swobodę działania.
W trakcie procesu treningowego występują natomiast rozmaite konkretne problemy, różne na różnych etapach treningu i różne w przypadku różnych ćwiczących. Są one określane w głównej mierze w wyniku konfrontacji z przeciwnikiem, czy to w formie tui shou (ograniczona forma sparingowa, polegająca głównie na wpływaniu na równowagę przeciwnika z wykorzystaniem kontaktu ramion), czy san shou (bardziej swobodna formuła walki z uderzeniami). Wówczas, odpowiednio do zdiagnozowanego niedostatku, w treningu podstawowym należy zaakcentować określone zagadnienie – jakąś część składową tej całości zwanej hunyuanli.
Kilka elementów treningu YIQUAN
Wiadomo, że możliwości tworzenia śladów pamięciowych w mózgu są większe, gdy ćwiczący znajduje się w stanie relaksacji. Pamiętajmy, że umiejętność rozluźniania mięśni jest też jedną z koordynacyjnych zdolności motorycznych. Od relaksu psychicznego i fizycznego rozpoczyna się więc zwykle naukę treningu mentalnego we współczesnym sporcie. Tenże sam element podkreślany jest również na początku treningu yiquan. Stosuje się trening relaksu i skupienia w pozycjach stojąc, siedząc i leżąc. Wykorzystywane są rozmaite pozytywne skojarzenia i wyobrażenia ułatwiające odprężenie.
W stanie skupienia połączonego z odprężeniem rozpoczyna się rozwijanie tzw. czucia siły, którego ważną składową jest czucie kinestetyczne, ale także wyobraźnia przestrzenna. Poprzez tak rozwijane odczucie doskonali się stopniowo koordynację umysł-ciało. Zaczyna się od sytuacji bardzo prostych, by ułatwić pełniejsze czucie, i móc to czucie skontrolować, o co trudniej byłoby osobie początkującej w sytuacji złożonego ruchu. Stąd ćwiczenia pozycyjne, w których ruch się jakby rozpoczyna, ale nie jest kontynuowany. Tradycyjnie jest to określane jako „szukanie ruchu w bezruchu”. Gdy wykonuje się dłuższy ruch, początkowo jest on również stosunkowo prosty – wykonuje się go powoli, by mieć czas w każdym jego punkcie skontrolować i skorygować odczucie. Te części treningu służą głównie poprawie podstawowej koordynacji neuro-mięśniowej oraz budowie bazowego czucia, wykorzystywanego w dalszym treningu, podczas którego jest ono modyfikowane i rozwijane.
Na bazie bardzo podstawowego, jednokierunkowego czucia siły, rozwija się percepcję przestrzenną, gdzie współistnieją ruchy i siły w głównych kierunkach w przestrzeni trójwymiarowej – ważna jest świadomość ich proporcji.
Od ruchów prostych przechodzi się do bardziej złożonych, a następnie do ich łączenia w rozmaitych konfiguracjach w połączeniu z krokami. Warto zwrócić uwagę, że w dużej mierze nie są to konkretne techniki walki, a pracuje się raczej z podstawowymi możliwymi kierunkami ruchu i działania siły, później płynnie przechodząc między nimi w zmieniającej się kolejności oraz tworząc różne modyfikacje i wypadkowe ruchów. Ważna jest tu bowiem wspominana wcześniej plastyczność nawyków ruchowych.
W podstawowych ćwiczeniach z partnerem – tui shou (przepychanie rąk), również wykonywanych powoli, szuka się najbardziej ekonomicznych pozycji dla przeniesienia obciążeń przez ciało. Związane z tym odczucia przenoszone są do treningu solo z wykorzystaniem wyobraźni.
Radząc sobie z zachowaniem stabilnego, jednolitego czucia w sytuacji powolnego, jednostajnego ruchu, dodać można pracę z całym spektrum zmian tempa i rytmu ruchu, łącznie z gwałtownymi przyspieszeniami i zatrzymaniami – stopniowo wzbogacając to czucie, rozwijając możliwość wykorzystania wyobrażeń odwołujących się do bardziej złożonych odczuć.
Także ruchy powolne i jednostajne są stopniowo dynamizowane wewnętrznie. W każdym punkcie ruchu pojawia się gotowość do zmiany: zatrzymania, zwolnienia, przyspieszenia, zmiany kierunku, przekształcenia w inne działanie. Ta gotowość dotyczy całego ciała - potencjalna zmiana może wystąpić w każdej jego części. Mentalna gotowość do zmiany, gdyby potencjalnie zaistniała nieoczekiwana sytuacja, sprzyja rozwojowi zdolności szybkiej reakcji, zdolności dostosowania się i przestawienia na inne działanie.
Wzbogacana jest również treść treningu „przepychania rąk” - od ruchów podstawowych tutaj także przechodzi się do ich modyfikacji w zakresie toru ruchu, tempa, rytmu. Podstawą jest zachowanie kontroli nad ramionami i ciałem przeciwnika. Wpływa się na jego równowagę, zwykle poprzez krótkie eksplozywne – szarpiące akcje, starając się zręcznie neutralizować podobne akcje z jego strony. Brak kontroli i spowodowane u przeciwnika takimi akcjami zaburzenia wykorzystuje się stosując uderzenia. W tej formie treningu rozwijane jest tzw. czucie przeciwnika, doskonali się m.in. zdolność antycypacji, zdolność kooperacji (dostosowania swojego działania do akcji partnera lub przeciwnika), dostosowania się do zmieniających się na niezliczone sposoby sytuacji, przestawiania się na inne działanie, co często następować musi raz za razem w niezwykle szybkim tempie. Nie zapominajmy, że ważne jest tutaj zaangażowanie mentalne z otwarciem na czucie (wrażenia). I tak rozwijane czucie jest oczywiście bazą dla wzbogacenia pracy wyobrażeniowej w treningu podstawowym.
Trening san shou – wolnej walki stawia przed ćwiczącym jeszcze wyższe wymagania. Wykorzystuje się wiele metod ćwiczeń, z różnymi formami sparingów od ograniczonych i skupiających się na wybranych elementach walki, do bardziej swobodnych. Podstawowym zadaniem nie jest przygotowanie do startów w zawodach o umownych zasadach. Głównym punktem odniesienia dla tego rodzaju treningu jest raczej chaotyczna, znacznie mniej przewidywalna walka „na ulicy”. Takie podejście wiąże się z mniejszym naciskiem na naukę rozwiązań taktycznych, a większym na gotowość do efektywnego wykorzystania wszystkich części ciała, do zdolności adaptacji do sytuacji zmieniających się w sposób nieoczekiwany. Można powiedzieć, że takie podejście jest bardziej stymulujące jeśli chodzi o rozwijanie koordynacyjnych zdolności motorycznych. Tak jak w przypadku tui shou – przepychania rąk, doświadczenie praktyki san shou pozwala wzbogacić pracę wyobrażeniową w treningu solo.
YIQUAN jako źródło inspiracji dla innych
Przedstawione tutaj zostały oczywiście tylko „migawki” z treningu yiquan. Autor ma nadzieję, że Czytelnik będzie w stanie wyrobić sobie na tej podstawie przynajmniej częściowy pogląd o charakterze systemu, i uświadomić sobie związek metod treningowych z koncepcją doskonalenia koordynacyjnych zdolności motorycznych przy wykorzystaniu treningu ideomotorycznego. Skupiliśmy się na tym zagadnieniu, ponieważ jest ono wyjątkowo akcentowane w yiquan i ta sfera jest tu bardzo rozwinięta.
Yiquan jest interesującą samodzielną sztuką walki, a równocześnie, ze względu na rozwijaną już od kilkudziesięciu lat metodykę treningu obejmującego sfery do niedawna niedoceniane, a nawet niedostrzegane, ludzie zajmujący się innymi sztukami i sportami walki, czy generalnie sportem, mogą znaleźć tutaj wiele ciekawych, inspirujących metod i koncepcji do wykorzystania w swoich dyscyplinach.
Opracowanie: Andrzej Kalisz
пропозиції роботи
