Temat: Artykuł "Sztorm" w Kabulu - Andrzej Kowalczyk (Nowa...

Andrzej Kowalczyk
"Sztorm" w Kabulu

Obok licznych uwarunkowań wewnętrznych, jak brak poczucia państwowości i zróżnicowanie etniczno-kulturowe, jednym z zasadniczych powodów wybuchu wojny afgańskiej były przyczyny zewnętrzne i geopolityczne. W starożytności i w średniowieczu przez Afganistan przechodziły armie pragnące podbić Indie. Z kolei w XIX wieku ziemie Afganistanu stały się areną rywalizacji Wielkiej Brytanii z Rosją. Jednak, co może zabrzmieć paradoksalnie, buforowe położenie między strefami wpływów obu mocarstw stało się czynnikiem chroniącym kraj przed pełnym uzależnieniem kolonialnym i spowodowało, że w odróżnieniu od innych krajów azjatyckich Afganistan nie został włączony w granice terytoriów zależnych od żadnego z tych państw.
Położenie Afganistanu okazało się strategiczne również w XX wieku. W latach trzydziestych kraj stał się obiektem wzmożonego zainteresowania Niemiec, zaś poczynając od lat pięćdziesiątych – polem rywalizacji między ZSRR a USA. Dotyczyła ona głownie sfery gospodarczej, gdyż w kwestiach militarnych znacznie ściślejsze były związki tego kraju z ZSRR. Miało to z kolei wpływ na silne poparcie USA dla Pakistanu, co przyczyniło się do jeszcze mocniejszego zacieśnienia afgańsko-radzieckich kontaktów wojskowych. Konflikt z Pakistanem rozpoczął się już w końcu lat czterdziestych, kiedy to Afganistan – jako jedyne państwo na świecie – sprzeciwił się przyjęciu Pakistanu do ONZ. U podstaw tej decyzji legło włączenie w skład Pakistanu ziem zamieszkanych przez Pusztunów (późniejszej Prowincji Połnocno-Zachodniej) i zwanych przez stronę afgańską Pusztunistanem. Afganistan uznał, że obszary zamieszkiwane przez Pusztunów nie powinny być dzielone i postulował umożliwienie plemionom pusztuńskim wyboru kraju, w którym pragnęliby żyć. Poczynając od 1947 roku, przez cały czas panowania króla Muhameda Zahira Szacha, a potem prezydenta Muhameda Dauda, stosunki między obydwoma państwami pozostawały napięte, czasami balansowały nawet na granicy otwartego konfliktu zbrojnego. Ponadto w latach siedemdziesiątych Afganistan stał się obiektem wzmożonego zainteresowania ze strony Iranu, który w tym czasie starał się uzyskać dominującą pozycję polityczno-militarną i gospodarczą w regionie.
W radzieckiej polityce zagranicznej Afganistan, poczynając od podpisania w 1921 roku układu o przyjaźni, zawsze odgrywał ważną rolę i był traktowany jako bufor między ZSRR a brytyjskimi Indiami, a następnie także proamerykańskim Pakistanem. Już w latach dwudziestych w armii afgańskiej pojawili się radzieccy doradcy, których liczba uległa zwiększeniu po roku 1945. Strategiczna rola Afganistanu wzrosła podczas rządów Leonida Breżniewa i Aleksieja Kosygina, co było spowodowane między innymi pragnieniem silniejszego zaznaczenia radzieckiej obecności w Azji Południowej i na Bliskim Wschodzie, jak również obawami ZSRR przed przeniknięciem tendencji fundamentalistycznych do zamieszkiwanych przez wyznawców islamu republik środkowoazjatyckich. Obawy te wzrosły po obaleniu w Iranie cesarstwa i zwycięstwie rewolucji islamskiej w 1979 roku.


Całość artykułu dostępna w Nowej Europie Wschodniej nr 6 (8)/2009