Temat: Wypowiedzenie umowy kredytu a odpowiedzialność poręczyciela

Zapraszam do lektury artykułu i dyskusji.

Wypowiedzenie umowy kredytu a odpowiedzialność poręczyciela
Tomasz Spyra

1. Uwagi wstępne
Poręczenie jako zabezpieczenie kredytu bankowego ma na celu zapewnienie spłaty kredytu. Poręczyciel zobowiązuje się wykonać zobowiązanie na wypadek, gdyby nie wykonał go dłużnik (art. 876 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny – k.c.). Przeważnie treść zobowiązania poręczyciela sprowadza się do przejęcia odpowiedzialności za spłatę kredytu wraz z odsetkami. Powstaje pytanie, czy wypowiedzenie umowy kredytu przez bank ma jakiś wpływ na odpowiedzialność poręczyciela.

Prawo do wypowiedzenia kredytu przez bank uregulowane jest w art. 75 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. – Prawo bankowe (p.b.) Zasadniczo wykonanie prawa wypowiedzenia powoduje natychmiastową wymagalność całej kwoty kredytu wraz z odsetkami za okres korzystania. Powoduje ono również rozwiązanie umowy kredytu z mocą na przyszłość (ex nunc). Źródłem obowiązku zwrotu sumy kredytu wraz z odsetkami za okres korzystania jest przepis ustawy. Bliżej na ten temat por.: Wypowiedzenie umowy kredytu.

2. Akcesoryjność poręczenia a problem wypowiedzenia umowy kredytu
Wątpliwości dotyczące objęcia obowiązku zwrotu wypowiedzianego kredytu odpowiedzialnością poręczyciela wynikają z zasady akcesoryjności poręczenia, zgodnie z którą zobowiązanie poręczyciela zależy od istnienia zabezpieczonego zobowiązania. Jak już wspomniałem, wypowiedzenie kredytu powoduje, że zobowiązanie do spłaty kredytu, za które poręczył udzielający zabezpieczenia, przestaje istnieć. Zatem – zgodnie z zasadą akcesoryjności – upaść powinno również zobowiązanie poręczyciela.

Pogląd powyższy wyrażono w odniesieniu do wykonania prawa odstąpienia. Jak wiadomo, zgodnie z przeważającą opinią doktryny, wykonanie prawa odstąpienia od umowy, zarówno umownego jak i ustawowego, ma skutek wsteczny 1. Przyjmuje się zatem, że umowa nigdy nie została zawarta, co daje skutek podobny do jej nieważności. Opierając się na tym założeniu, wyrażono pogląd, że poręczyciel nie odpowiada za zobowiązania powstałe w wyniku skutecznego wykonania prawa odstąpienia 2.

Powstaje pytanie, czy rozstrzygnięcie powyższe jest słuszne i czy można odnieść je do wypowiedzenia umowy kredytu.

3. Rozwiązanie problemu wpływu wypowiedzenia kredytu na odpowiedzialność poręczyciela poprzez odpowiednie sformułowanie umowy
Problem zakresu odpowiedzialności poręczyciela rozwiązać można oczywiście poprzez odpowiednie sformułowanie postanowień umowy czy formularza, odnoszących się do zakresu odpowiedzialności poręczyciela. Funkcję taką spełniało będzie np. postanowienie, że poręczyciel odpowiada za zwrot sumy kredytu również w razie wypowiedzenia kredytu przez bank lub kredytobiorcę. W takich sytuacjach nie powstaje problem akcesoryjności poręczenia, ponieważ poręczyciel wyraźnie przyjmuje na siebie odpowiedzialność za wykonanie określonego świadczenia niezależnie od jego podstawy prawnej.

4. Próba rozstrzygnięcia problemu wpływu wypowiedzenia na odpowiedzialność poręczyciela
Jeżeli odpowiedzialność poręczyciela za zwrot sumy kredytu również w razie wypowiedzenia kredytu nie wynika wyraźnie z umowy lub też nie może być z niej wyprowadzona w drodze wykładni, jej zakres musi zostać rozstrzygnięty w drodze przyjęcia jakiejś dogmatycznej reguły ogólnej. Jeżeli przyjąć zaprezentowaną wcześniej tezę o braku odpowiedzialności poręczyciela za obowiązek zwrotu świadczenia wynikający z przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu, problem zakresu odpowiedzialności przy wypowiedzeniu należałoby w zasadzie rozwiązać tak samo. Zarówno tam jak i tu mamy bowiem do czynienia z upadkiem umowy i zastąpieniem obowiązków wynikających z umowy obowiązkami wynikającymi z ustawy. To, że w wypadku wypowiedzenia rozwiązanie umowy następuje ex nunc, nie ma większego znaczenia – może jedynie uzasadnić tezę, że do momentu wypowiedzenia (tzn. upłynięcia okresu wypowiedzenia) odpowiedzialność poręczyciela istniała, co jest zresztą poza sporem. Nie może natomiast uzasadnić twierdzenia, że odpowiedzialność taka utrzymuje się.

Wydaje się jednak, że tezy o upadku odpowiedzialności poręczyciela w razie wypowiedzenia umowy kredytu nie można zaakceptować. Jej konsekwencją jest bowiem zupełne pozbawienie sensu akcesoryjnych zabezpieczeń wierzytelności. Zobowiązanie do zwrotu kredytu w razie jego wypowiedzenia nie różni się praktycznie treścią od zobowiązania wynikającego z umowy (różnice oczywiście są, ale nie mają charakteru decydującego). Uwolnienie poręczyciela od odpowiedzialności byłoby wyrazem nadmiernego formalizmu, nie znajdującego uzasadnienia w zasadach słuszności. Podobnie należy zresztą rozwiązać problem odpowiedzialności poręczyciela w razie nieważności umowy kredytu lub pożyczki.

Powyższe rozwiązanie trudno uzasadnić dogmatycznie. W doktrynie niemieckiej przywołuje się tutaj § 767 zd. 2 BGB (niemieckiego kodeksu cywilnego), który stanowi, że poręczyciel odpowiada również za zmiany stosunku prawnego wynikające ze zwłoki lub zawinienia dłużnika głównego. Przyjmuje się, że przepis ten obejmuje zmiany wynikające z wypowiedzenia 3, nie obejmuje natomiast zmian wynikających z odstąpienia, które pociąga za sobą wygaśnięcie poręczenia 4. Rozwiązanie to nie jest przekonujące na gruncie prawa polskiego, ponieważ, jak już wskazałem powyżej, trudno wskazać na różnice pomiędzy wypowiedzeniem a poręczeniem uzasadniające odmienne traktowanie poręczyciela.

Wydaje się raczej, że przyjęcie poglądu o utrzymaniu odpowiedzialności poręczyciela w razie wypowiedzenia umowy kredytu pociąga za sobą częściowe przynajmniej zakwestionowanie tezy o uwolnieniu poręczyciela od odpowiedzialności w razie odstąpienia od umowy. Przyjąć należy, że przynajmniej w wypadku niektórych umów odstąpienie nie powoduje zwolnienia poręczyciela, ale rozszerzenie jego odpowiedzialności na zobowiązanie do zwrotu świadczenia wynikające z przepisów prawa. Będzie tak zwłaszcza w tych przypadkach, w których zobowiązanie do zwrotu świadczenia jedynie w niewielkim stopniu różni się od zobowiązania wynikającego z wygasłego stosunku prawnego.



--------------------------------------------------------------------------------

1 Z. Radwański: Zobowiązania – część ogólna, Warszawa 1995, s. 267.

2 M. Bączyk: Odpowiedzialność cywilna poręczyciela, Toruń 1982, s. 139.

3 P. Büllow: Recht der Kreditsicherheiten, Heidelberg 1999, s. 270.

4 Palandt: Bürgerliches Gesetzbuch, München 1995, s. 860, Rn. 2