Klaudia Niemkiewicz

Cele i zrealizowane efekty projektu

Projekt „Przyswajanie wiejskich tradycji muzycznych 2016” realizowany przez Fundację na Rzecz Ochrony Dziedzictwa Kultury Tradycyjnej Za-kresy w ramach programu Obserwatorium Kultury MKiDN dofinansowanego ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego oraz we współpracy z Instytutem Kultury Polskiej Uniwersytetu Warszawskiego określił aktualny stan i perspektywy ruchu folkloryzmu muzycznego w Polsce, ale przede wszystkim stworzył płaszczyznę wymiany perspektyw pomiędzy badaczami praktykami oraz teoretykami kultury, przedstawicielami środowisk naukowych. Dzięki temu działania projektu włączyły autorefleksję środowiskową i narracje o doświadczeniu folkloryzmu muzycznego w szerszy nurt refleksji antropologicznej. Równocześnie, dzięki publikacji w wolnym dostępie internetowym artykułów i tekstów podsumowujących projekt, stworzony został zaczątek nie istniejącego dotąd korpusu źródeł dotyczących zjawiska przyswajania wiejskich tradycji muzycznych w Polsce, co jest istotne zarówno dla polskiej etnografii i antropologii, jak i dla środowiska praktykujących folklorystów, które nie wytworzyło dotąd syntetycznych źródeł pisanych, wyjąwszy rozproszone w publicystyce refleksje, kilkadziesiąt nie spisanych konferencji i kilka prac magisterskich oraz nieopublikowaną rozprawę Klaudii Niemkiewicz Przyswajanie wiejskich tradycji muzycznych. Refleksje krytyczne na temat recepcji muzyki ludowej przez muzykujących folklorystów w Polsce po roku 1980. Publikacje podsumowujące projekt to artykuły każdego z członków zespołu badawczego, omawiające prowadzone przez nich badania, spisany tekst debaty „Spotkania w etnografii”, która odbyła się w dniu 30 listopada 2016 w Instytucie Kultury Polskiej UW, a także artykuł Grzegorza Godlewskiego podsumowujący zagadnienia i konteksty, które pojawiły się podczas tego spotkania, jakie okazało się w istocie być nie tylko zestawieniem głosów kontynuatorów i animatorów wiejskich tradycji z refleksją teoretyków kultury, ale również ważkim zderzeniem kulturowym – jak określa to metafora Autora – biblioteki i świata poza biblioteką.

W czasie trwania projektu zorganizowano warsztaty śpiewu białoruskiego, rosyjskiego i polskiego, warsztaty gry na akordeonie oraz warsztaty etnograficzno-kolędnicze. W warsztatach na Mazowszu wzięli udział wolontariusze-amatorzy zainteresowani przyswajaniem wiejskich tradycji muzycznych. W warsztatach kolędniczych na Dolnym Śląsku wzięła udział miejscowa amatorska grupa folklorystyczna prowadzona przez Olgę Chojak. W ramach tej akcji zorganizowano również ekspedycje terenowe do dolnośląskich wsi, aby poznać tamtejszych twórców wiejskich i stan lokalnych tradycji muzycznych.

Praktykowany folkloryzm muzyczny został zbadany na podstawie obserwacji powstałych w toku praktycznej pracy nad odtwarzaniem i rekonstrukcją ludowej muzyki wokalnej i instrumentalnej, warsztatów, zabaw tanecznych, koncertów i spotkań. Wynika to z przekonania, że nie można badać i rozumieć materii muzyki tradycyjnej i kultury uczestnictwa, jaką jest praktykowanie wiejskich tradycji muzycznych, bez czynnego i praktycznego udziału w niej.

W dniu 30.11.2016 w Instytucie Kultury Polskiej UW odbyła się debata „Spotkania w etnografii”, w ramach której zabrzmiały głosy przedstawicieli różnych dyscyplin (etnologia, socjologia, muzykologia, antropologia, teatrologia, filozofia), w tym przedstawicieli kontynuatorów lub animatorów tradycji oraz teoretyków kultury. Temat przyswajania wiejskich tradycji muzycznych okazał się punktem wyjścia do podjęcia w ramach dialogu środowisk i dyscyplin refleksji na temat przede wszystkim miejsca działania (performance) oraz ustności we współczesnej kulturze. Spojrzenie badaczy – praktyków spotkało się z krytycznym omówieniem zagadnienia oraz ukontekstowieniem tematu panelu poprzez refleksję naukową. Spotkanie spełniło zadanie omówienia zjawiska przyswajania wiejskich tradycji muzycznych i rosnącej popularności ruchu praktycznego folkloryzmu, ale również swoistej metody pracy terenowej powstałej w środowisku kontynuatorów wiejskich tradycji muzycznych. Ta metoda to specyficznie produktywna, animatorska metoda pracy w terenie (na wsi), wypadkowa pracy etnograficznej, etnomuzykologicznej i animatorsko-artystycznej, o inspiracjach płynących z ruchu teatrów awangardowych i performatyki. Metodologia wytworzona przez środowisko nie została wcześniej opisana w ramach żadnej z dyscyplin.

Rezultatem projektu jest uchwycenie w kategorie nauki oddolnej inicjatywy praktykujących muzycznych folklorystów i stworzenie korpusu źródeł badawczych i interpretacyjnych. Zanalizowano historyczne i aktualne kulturowe konteksty ruchu, co pozwoliło wskazać miejsce kultury ludowej we współczesnej kulturze polskiej i kulturze narodowej. Przeprowadzone badania i zorganizowana debata zmierzają w stronę stworzenia kompleksowego interdyscyplinarnego opisu polskiego oddolnego ruchu zajmującego się rekonstrukcją i praktyką wiejskiego śpiewu i muzykowania, a zatem współczesnego praktykowania wiejskich (ludowych) tradycji muzycznych poza ich rodzimym środowiskiem. Badania objęły charakterystykę ruchu, uwzględniły jego początki, kulturowe podłoże oraz jego główne tendencje rozwojowe. Podjęto próbę analizy narzędziami etnologii, muzykologii i socjologii specyfiki wokalnej muzyki tradycyjnej, a także procesu jej recepcji przez miejskich wykonawców oraz zmian kulturowych, zachodzących w procesie przekazywania tradycji muzycznych ze wsi do miast. Uwzględniono w badaniach również kontekst narodowy recepcji kultury ludowej, a także sygnały powinowactwa folklorystki z ideologią narodową. Analiza kluczowych dla nurtu idei, takich jak tradycja, tożsamość, autentyczność jest istotna dla rozumienia całości polskiej kultury i diagnozy tego, jakim jej potrzebom odpowiada rosnąca popularność ruchu praktycznego folkloryzmu. Doświadczenie folkloryzmu muzycznego okazuje się więc cenne dla polskiej humanistyki, a w szczególności etnologii, antropologii i socjologii.